Erroterdam'tar Erasmus

Duela aste batzuk denon ahotan -edo belarrietan, behintzat- egon zen Erasmus programa, Wert ministroaren neurriak, zuzenketak, gezurrak eta erridukuluak izan zirela-medio. Europa osora hedatzen den truke-programa honen arrakasta eztabaidaezina da, urte gutxi batzutan gora egin baitu etengabe, eta iaz 200.000 gazte europarrek hartu zuten parte.

Europan, hizkuntza-aniztasun urriena duen kontinentea den arren, 200dik gora hizkuntza daude, eta Erasmus ikasle guztiek ez dituzte xede-herrialdeko hizkuntzak beti ikasten. Egoera ezberdin asko eman daitezke, eta zaila da horien guztien erretratu zehatza eskaintzea, baina gai honen gainean jardun nuen ahal bezala Antxeta Irratian, Aitziber Zapirainen laguntzarekin.

AUDIOA

Bukaeran EHUn zentratu nahi izan nuen, baina denborarik gabe geratu nintzen. Interesgarria iruditzen zitzaidan aipatzea Euskal Herriko unibertsitate nagusiak zer eskaintzen zien Erasmus ikasleei, euskara eta gaztelania ikasteari dagokionez. Webgunean arakatuz gero, ondorioa argia da: gaztelania ikastaroen eskaintza nahiko zabala da hiru kanpus nagusietan, eta euskararena sinbolikoa izatetik ez da pasatzen, oinarrizko maila bakarrik eskaintzen baitu. Alde batetik, EHUk paper garrantzitsua du euskararen ikusgarritasuna indartzen eta, urtero hainbeste atzerritar gazte jasota,  probestu beharreko aukera dirudi. Bestetik, errealismoz begiratu behar zaio afera honi, eta konplikatua dirudi hona datozen ikasleek gaztelerari baino garrantzi handiagoa ematea euskarari.

India, Hindia eta abar

Indiako egoera sozilinguistikoa zirraragarria da. Munduko herrialderik anitzenetakoa da, zalantzarik gabe,Ethnologue webgunearen arabera, 447 hizkuntza bizi mintzatzen dira herrialde osoan zehar. Estatus aldetik ez daude maila berean hizkuntza guztiok: hindia eta ingelesa eremu osoan dira ofizial, hainbat erabaki polemiko eta gero. Beste 22 hizkuntzak ere estatus ofiziala dute estatuaren arabera (28 estatuk osatzen dute India). Gainerako 400dik gora hizkuntzek ez dute aitorpen ofizialik, nahiz eta milioika hiztun izan.
 hizkuntzei dagokienez.

Indian eman dugu bost lagunek hilabete, eta han bizitako esperientziarekin uztartuz, bertako errealitate soziolinguistikoari azaleko begiradatxo bat emateko probextu nuen Antxeta Irratian Aitorrek egindako elkarrizketa, eta Blog-era ekarri:


http://antxetamedia.info/recordings/interviews/india-kulturanitza-benat-muguruza/

LA COMUNICACIÓN JIBARIZADA

 LA COMUNICACIÓN JIBARIZADA

Pascual Serrano kazetari eta idazlearen La comunicación jibarizada irakurri ostean, liburuko hainbat kontu blogerako interesgarriak izan zitezkeela otu zitzaidan. Serranok egunerokotasun handia duten hainbat kontu jorratzen ditu liburu honetan, gehienak gogor kritikatuz: komunikabideen komunikazio-bide berriak, internetek ekarriko gain-informazioa, teknologia eta ikus-entzunezkoekiko miresmen itsua, sare sozialak, Google, Wikipedia, 15M mugimendua, eta abar luze bat. Blog honetan hizkuntzen gainean idaztea dudanez xede, gai hau hartuko dut hizpide.

Lehenik eta behin, RAEren hiztegian topatuko ez badugu ere, jibarizado izenondoak “oinarrizkoenera murriztea” esan nahi du nolabait. Eta internetek ba omen du gure hitz egiteko, entzuteko, idazteko nahiz irakurtzeko modua aldatzeko boterea: gure hiztegia zabaldu edo murriztu dezake, hitzen ordenaren arauak moldatu, edo gure sintaxia sinpleagoa edo konplexuagoa bilakatu.

Interneteko laburtasunera ohitu gara, eta euskarri guztietara zabaltzen ari, liburua barne, zeinak ez lukeen espazio laburraren diktaduraren menpe egon beharko. Honen ondorioa, testu luzeak ez irakurtzea ez interneten, ez pantailaren aurrean, baina ezta paperezko prentsan edo liburuetan ere. Horrek dakarren arazoa kuantitatiboa izateaz gain kualitatiboa ere ba omen da. Izan ere, gero eta nekarriagoa egiten zaigu argumentu luzez hornitutako testuak irakurtzea, landuak, sakonak, eta sinplikazio txuri-beltzak beharrean ñabardura ugari eskaintzen dizkigutenak.

Komunikabideei dagokioenez, “irudiak, irudiak, irudiak” omen da arrakasta erdiesteko jarraitu beharreko mantra, Max Otteren arabera. Informazioaren teknologian berrikuntza bakoitzak hitzaren atzerakada omen dakar derrigorrean eta, Serranoren ustez, “no hay afirmación más errónea y estúpida que la de que una imagen vale más que mil palabras”. Zentzu honetan, autoreak Frank Frommer-ek PowerPoint-ari egindako kritika dakar liburura. Euskarri honen bidez, testu argudiatu eta arrazoitua desagertu egiten da, bullet delako mezu laburren ordez. Frommer-en ustez, diskurtsoari, hitzei, sintaxiari edota hiztegiari ez zaie garrantzi handirik ematen, eta bai ordea tipografiaren hautuari, irakurketaren hierarkiari, gezien zentzuari, koadroen formatoari...Alegia, forma lehenesten da edukiaren aurrean.

Pascual Serrano segur aski ez legoke pozik blogarekin, behin eta berriro kritikatzen baititu gune honetan hain arruntak diren hiperestekak, Wikipediaren erabilera, irudiekiko menpekotasuna, testuen laburtasuna...eta, batez ere, interneten edonork hartzen duela autoritate osoz edozein gairi buruz hitz egiteko askatasuna. Halakoak egiteko aspaldi asmatu omen ziren tabernetako barra-atzeko eztabaidak.

Elkarrizketa Antxetan

Antxeta Irratian elkarrizketa egin zidaten joan den astean, Eskozian ikusitakoari buruz hitz egin nezan. Blogerako egokia izan daitekeelakoan, hona ekarri dut.

http://antxetamedia.info/recordings/interviews/benat-muguruza-ingeles-filologian-lizentziatua-da-/


Eskerrik asko Antxeta Irratiari gonbidapenarengatik!

EUSKARARA ITZULIZ

Hizkuntza txikietako hiztunok eskertu egiten dugu seinale, kartel, etiketa, eta abarretan, hizkuntza nagusiaz gain geureari ere leku ematea. Beharrezkoa ez den lekuetan hizkuntza txikia soilik erabiltzeak ere ez dirudi gehiegi eskatzea. Esate baterako, errepideko seinale batean “Aireportua” idatzi eta hegazkinaren ikurraz laguntzeak nahikoa eta sobera behar luke edozein erdaldun nahiz atzerritar bidean ez galtzeko.

Halako kasuetara ohituegi ez gaudenez, euskarara itzultzea eta testu elebidunak aurkitzea eskertzen dugu euskaldunok. Gehien-gehienetan, gauza bat dela bestea dela, jatorrizko testua erdaraz idazten da, eta ondoren euskarara itzuli. Arazoa hemen dator, askotan jatorrizkoa hitz-jokoa izaten delako, edo errima dotoreren bat duelako, eta ezin maila bereko itzulpena egin.

Ez dira gutxi “lost in translation” naturalarengatik beharrean, erabateko utzikeria dela-medio lortutako emaitza baldresak. Hain dira ohikoak itzulpen txarrak, ezen desagertu berri den Mihiluze-k bere “Zazpikiak” atala eskaintzen baitzien halakoei. Ospitale bateko 4. solairuan aurkitu omen zuten “4. landarea” kartela litzateke adibiderik klasikoenetako bat.

Dena den, ondo egiten denean ere aitortu beharra dagoenez, Bilboko TAO makinetan itsatsitako eranskinak ekarri nahi nituzke hona, euren bi bertsioetan. Lehenengoz ikusi nituenean, pentsatu nuen sekulako itzulpena zela. Hurrengo batean, baikorrago nengoela-eta, euskarazko bertsioa are hobea izan zitekeela iruditu zitzaidan. Duela gutxi, aspaldiko partez eguzkia atera zelako beharbada, aintzat hartu nuen jatorrizkoa euskarazkoa izateko aukera. Ba ote daiteke?

EN FRANÇAIS AUSSI? (I)

Hego Euskal Herriko atzerriko hizkuntza ingelesa bilakatu zen aspalditxo, frantsesaren kaltetan. Gurasoek argi dute ingelesa oso garrantzitsua dela euren seme-alabentzat, eta eskaera horrek ingelesa ikasten hasteko adina aitzintzea eragin du. 4 urterekin hobeto, 8rekin baino. 2rekin hasten badira are hobeto, horrek ematen dituen emaitzen jakitun izan gabe.

Frantsesa erabat ahaztu dugula dirudien honetan, bada hegoaldean frantsesari leku ematearen alde dagoenik. EHUko katedradun eta Unesco Hizkuntza Katedrako koordinatzaile Itziar Idiazabalek zeharka aipatu zuen Hamaika Telebistan, Nazioarteko Ama-Hizkuntzen Egunaren harira, hegoaldean frantsesa ikasteko premia (14:45etik aurrera).

Ruiz Bikandik ¿Trilingües a los 4 años? (2002) liburuan ingelesaz gain frantsesa ere irakasteko hainbat argudio zerrendatzen ditu:

• Kulturala: frantsesaren irakaskuntzak tradizio handia du hego Euskal Herrian, emaitza onak erdietsiz.
• Geografikoa: ondo-ondoan dugu Frantzia, eta oso erabilgarria izan dakiguke euren hizkuntza nagusia ikastea.
• Nazionala: bi aldeetako euskal herritarron harremanak sendotzeko balio lezake, azken finean, iparraldeko biztanleen gehiengoa frantses elebakarra baita.

Madrilgo Unibertsitate Konplutentseko katedradun Juan Carlos Moreno Cabrerak, beti bezain probokatzaile, espainiar estatuan ingelesaren erabilgarritasuna ezbaian jartzen du hitzaldi batean. Haren arabera, ez du zentzurik eskoletan ingelesa irakasteak, gaztelania hiztunontzat hizkuntza zaila izateaz gain, gutxi batzuek soilik beharko dutelako etorkizunean. Beraz, lana lortzeko benetan erabilgarri izango zaizkigun hizkuntzak ikastea aldarrikatzen du: euskara, zeina Espainiako langileentzat ingelesa baino erabilgarriagotzat duen, eta batez ere galiziera eta katalana. Era berean, atzerriko hizkuntzak ikastekotan, hizkuntza erromantzeen aldeko apustua egingo luke Moreno Cabrerak. Beste behin, frantsesa izango litzateke protagonista hemen.

Flandrian, adibidez, frantsesa da lehenengo atzerriko hizkuntza, eta ingelesa bigarrena, flandrierakiko distantzia tipologikoa dela-eta. Horrela, bi hizkuntzotan ezagutza orekatua lortzea dute helburu, jakinik frantsesarekin ahalegin handiagoak egin beharko dituztela. Hemen antzeko zerbait plantea liteke, hizkuntza-tipologia kontua hartuta.

Frantsesaren auzia presente dago, eta horren erakusgarri EHUko Uda Ikastaroetan Ikastolen Elkarteko Itziar Elorzak zuzendutako ikastaroa. Propaganda guztiz desinteresatua da hau, baina hantxe izango naiz ni, eta ea bertan entzundakoak bigarren zati bat idaztera animatzen nauen!

EUSKAL HERRIAN, EUSKARAZ; ETA ESKOZIAN?

Eskozian gertatzen den oro arretaz jarraitzen dugu azken aldian, datorren urtean izango duten erreferenduma dela-eta. Duela gutxi ezarri dute galdeketarako data, eta euskaldunontzat bereziki esanguratsua izan daiteke emaitza, gurean ekar litzakeen ondorioengatik.

Jakina da estatu propioa duen hizkuntzak bizirauteko aukera handiagoak izango dituela. Joshua Fishmanek berak, Reversing Language Shift (1991) liburu ospetsuan proposatzen duen belaunez belauneko ezlokatze mailan, hizkuntza gutxitu baten egoera posiblerik onena deskribatzen duen mailak ohar bat dakar amaieran: independentzia politikoak ematen duen segurtasun handiagorik izan gabe.

Historiak adibide kontrajarriak utzi dizkigu. Irlandak ez du lortu, 1921ean independentzia eskuratu zuenetik, irlandera edo Irlandako gaelikoa nahi adina biziberritzerik. Israelek, ostera, 60 urtetan lortu du hebreera hizkuntza hila izatetik populazioaren %95en hizkuntza izatera pasatzea.

Eskoziako hizkuntza-egoera konplexua da oso. Ingelesa, eskoziera eta gaelikoa hitz egiten dira. Ingelesa biztanle gehien-gehienek menperatzen dute, eta bertako hizkuntza nagusia da, zalantzarik gabe. Eskoziera (Scots, ingelesez) ingelesetik oso gertu dagoen hizkuntza da, eta milioi eta erdi lagunek darabilte. Hizkuntza eta dialektoaren arteko muga labainkorra dela-medio, asko dira eskoziera ingelesaren dialektotzat dutenak. Gaelikoaren egoera da larriena, Eskoziako hizkuntza nagusi izatetik 60.000 hiztun eskas izatera pasa baita azken mendeotan. Motibo nabarmenagoak daudela argi dagoen arren, aditu askok egin duten irakurketaren arabera, ez du batere laguntzen nazioaren eta hizkuntzaren izena ezberdina izateak. Alegia, irlandar batek harro esan dezakeela “irlandarra naizenez, irlanderaz hitz egiten dut”. Eskoziako gaeliko hiztunak nekez formula dezake halakorik.

Gure inguruan adibide argiak ditugu. Amurizak idatzi eta Oskorrik abestutako Euskal Herrian Euskarazkantaren bukaera, kasu: “Ez al dakizu euskara dela euskaldun egiten gaituena”. Medemen La Pelota Vascan agertzen den film bateko eszena batean (0:25:40) espainiar hiztunek harrotasun berbera adieraz dezaketela ikus daiteke. Irakasleak ikasleei:

-Ésta es una escuela española, aquí sólo se habla español; el vasco está prohibido, ¡porque vosotros sois españoles!

Ñabardura bat besterik izan ez daitekeen arren, nolabaiteko zentzua ematen dio lurraldearen eta hizkuntzaren arteko loturari. Benetan izan al dezake halako garrantziarik? Beste behin Irlandako eta Israelgo adibideak ekar ditzakegu gogora, eta erabat desegingo litzateke ideia hau. Gaeliko hiztunek argi dutena zera da, erreferendumean baiezkoa aterata ere, euren hizkuntzaren egoerak ez lukeela gehiegi egingo hobera.

ARRUE Proiektuaren interpretazioak

Duela hilabete pasatxo aurkeztu zituen Soziolinguistika Klusterrak, Hezkuntza Saila eta ISEIrekin batera,  Arrue Proiektuak emandako datuak. Oso datu esanguratsuak, interpretaziorako bidea zabalik uzten dutenak. Xavier Vila hizkuntzalari katalanak, esaterako, Berriari aitortu zion Arrue proiektuak ateratako hainbat ondoriorekin ez datorrela bat, ikasgela barruko eta jolastokiko euskararen erabileraren arteko harremanari dagokionean batik bat.

Berria egunkariak berak egin duen interpretazioa nahiko ezkorra da, Klusterreko kide Pablo Suberbiolak egindakoaren aldean. Berriak behin eta berriro aipatu du eskolak euskalduntzen dituen gazteak gizarteak erdalduntzen dituela. Baieztapen nahasgarria izan daiteke, aditzera eman bailezake haurrek euren hizkuntza naturaltzat hartu dutela euskara lehen hezkuntzan, eta gizartearen eraginez itzuli direla espainolez hitz egitera. Iruñeako Amaiur Ikastolako zuzendari Pello Egurenen hitzetan, ordea, "euskaraz hitz egitera behartzen ditugula ikusten dute, eta nerabezaroko iraultzan obligazioetatik ihes egiten dute". Lehen hezkuntzan behartuta daudelako hitz egiten dutela iradokitzen digute hitz hauek, baina adin batetik aurrera erosoen darabilten hizkuntzara pasatzen direla. Izan ere, arrazoizkoa dirudi gazte batek gutxien kostatzen zaion hizkuntzara jotzea. Aparteko motibazioa beharko du euskaraz jarduteko, euskarazko erreferenteak kasu. Suberbiolak jolastokian erdaraz egiteko joeraren gainean honakoa galdetzen du:

"Nola ikusten dituzte beren futboleko ereduak? Erdaraz egiten dute jolaslekuan. Logikoa litzateke bestela egitea? Soziolinguistikoki beste zerbait espero dugu?"

Eskolaz kanpo ikusten dutena nagusiki gaztelera (gero eta gehiago ingelesa?) izanda, dela telebista, direla komunikabideak, direla euren gurasoak, zergatik egin beharko lukete euskaraz gazteek?  Zerk erakarri beharko lituzke? Militantziak? Nekez exijitu dakioke gazteen zati handienari militantzia hutsagatik hizkuntza-ohiturak errotik aldatzea. Eta ez gazteak direlako. 

Suberbiolak salatzen du gabezietan jartzen dugula arreta handiena, eta arrazoi duelakoan nago, argudiatzen duenean "plus" hori nola sortzen den ikusi beharko genukeela; alegia, familia erdaldunetatik datozen gazteek zergatik jotzen dute euskarara ikasgelatik kanpo. Joera hau behatzean egon daiteke gakoetako bat.